Cultureel visitekaartje splijt stad Groningen

Uit: Volkskrant, 17 april 2013
Groningen moet fors bezuinigen, maar bouwt toch een cultuurpaleis, waarvan niet vaststaat wat er in moet gebeuren.

Net als in Groningen stuitte de recente bouw van cultuurpaleizen ook in Den Haag en Utrecht op verzet. In Den Haag werd vorig jaar een verhit debat gevoerd over de bouw van het Spuiforum. Dat gebouw moet vanaf 2018 onderdak bieden aan het Nederlands Dans Theater, het Residentie Orkest en het Koninklijk Conservatorium. Tegenstanders vinden het nog steeds een schande dat er wordt bezuinigd op buurthuizen, kunst en cultuur, en anderzijds 181 miljoen euro wordt uitgetrokken voor een 'prestigeproject'. De gemeenteraad stemde in november met het plan in.

In Utrecht moet in 2014 het nieuwe muziekpaleis TivoliVredenburg openen: kosten 140 miljoen, veel duurder dan aanvankelijk begroot. Het enorme gebouw van 45 meter hoog heeft vijf zalen voor onder meer klassiek, pop en jazz. Het muziekcentrum Vredenburg is er grotendeels voor gesloopt, maar de oude grote zaal is in het nieuwe gebouw opgenomen. Wat er met de huidige popzaal Tivoli gaat gebeuren, is nog niet bekend.

Ook in andere steden verzet tegen cultuurpaleizen

In het centrum van Groningen, vlak onder de Martinitoren, verrijst de nieuwe blikvanger van de stad: het Groninger Forum. De bouw is al begonnen, maar ondertussen is nog steeds niet duidelijk waarvoor het complex van elf etages straks precies gebruikt gaat worden. Hoe kan dat? Wethouder en PvdA-prominent Dig Istha slaat zijn handen voor zijn gezicht. 'Ik weet het ook niet.'

De plannen voor het Forum lijken zo veelbelovend. Als het in glas en zandkleurige steen uitgevoerde gebouw over vier jaar de deuren opent, moet de noordelijke provinciestad een cultuurpaleis rijker zijn van internationale allure. Een attractie, zo staat in een ambtelijke nota, die doet denken aan Covent Garden in Londen, aan het Centre Pompidou in Parijs.

'Kijk naar het Guggenheim museum in Bilbao', zegt Rob Pronk, een van de initiatiefnemers van het project. 'Dat heeft die hele stad veranderd.'

De verwachtingen kunnen niet mooier zijn. Maar dit moment is in Groningen alleen dit zeker: de gemeente investeert 71 miljoen euro in een gebouw waarvan niet vaststaat wat er binnen gaat gebeuren. In het Groninger Forum zijn etages gereserveerd voor drie gemeentelijke instanties die nu elders in de stad al bestaan: de openbare bibliotheek, een arthouse bioscoop en de stadsarchieven. Ook het Groninger Museum zal er een klein deel van haar collectie exposeren.

Daarbij mag het beslist niet blijven, waarschuwt de nieuwe Forum-directeur Dirk Nijdam, onlangs voor drie maanden aangesteld om het project nieuw elan te geven. 'We moeten geen bedrijfsverzamelgebouw worden.' De vraag die rond het Groninger Forum spookt is: hoe moet het gebouw dan wel worden ingevuld?

Kwartiermaker Nijdam zou daarop graag een antwoord geven. Maar hoewel de parkeergarage onder het gebouw al flink vordert, is het daarvoor nog te vroeg. Hij is realistisch: een volledig antwoord formuleren in de drie maanden dat hij hier zit, is misschien te veel gevraagd. 'Iets van een antwoord in stelling zetten, dat moet lukken. Dit is niet iets om in de kroeg te beslissen boven een biertje.'

Met zoveel onzekerheid wankelt het draagvlak voor het Forum tot in het Groningse gemeentebestuur. Het Forum komt uit de koker van de PvdA, in de stad van oudsher de grootste partij. Twee coalitiepartijen in het college van B en W, VVD en SP, leggen zich slechts tandenknarsend neer bij de bouw. Op het stadhuis is het nog onvoltooide gebouw al jaren een politieke splijtzwam.

'Wij blijven niet zeggen: we willen dit niet', zegt VVD-raadslid Max Blom. 'Het Forum is een gepasseerd station. We hopen nu dat het een grote publiekstrekker wordt. Maar wij zijn geen voorstander van zo'n cultuurpaleis.'

'Ik kan hier geen joepieverhaal over houden', zegt SP-fractievoorzitter Jimmy Dijk. 'Politiek ligt het voor ons heel gevoelig.'

Ook onder de bevolking broeit verzet. De gemeente Groningen moet de komende jaren 40 miljoen euro per jaar bezuinigen. Het traditionele nieuwjaarsfeest in de stad, dat door inwoners altijd druk werd bezocht, is dit jaar onverwacht geschrapt om de begroting op orde te krijgen. Tegelijkertijd is er wel geld om tientallen miljoenen te investeren in een 45 meter hoog bouwwerk met een onzekere bestemming.

'Het draagvlak is gering en zakt verder weg', zegt PvdA-wethouder Dig Istha, die afgelopen herfst is benoemd, kort nadat de bouw officieel van start was gegaan. 'Niet alleen onder de gemiddelde Groninger, maar ook bij cultureel geïnteresseerden.' Binnen zijn eigen partij keerde de afgelopen jaren een aantal prominente leden in de stad zich tegen het Forum.

Istha, die een lange carrière als spindoctor achter de rug heeft, wil 'de wijken in', om burgers terug te winnen voor het culturele visitekaartje achter de Grote Markt. 'Ik bedoel niet echt: met een rode vlag langs huizen en aanbellen, maar ik wil gewone burgers bij het Forum betrekken.' Door bijeenkomsten te beleggen met cultuurkenners in de stad hoopt hij eindelijk duidelijk te krijgen wat het Forum moet behelzen. 'Dat is nu onvoldoende uitgewerkt.'

Op de werkkamer van Istha staat een maquette van het Forum. Dat gebouw biedt zoveel mogelijkheden, mijmert hij. Debatten, ad-hoctentoonstellingen, elke paar weken iets nieuws. 'Dat hoeft echt niet zoveel te kosten. Misschien gaat het in 2017 economisch weer beter dan nu.'

Neem astronaut André Kuipers, die begin april in de stad was. 'Hang daar een tentoonstelling over ruimtevaart aan op.'

'Vergelijk het met het Centre Pompidou', zegt de wethouder dan. 'Daar werd eerst ook heel negatief over gepraat. Maar toen het er eenmaal was, kreeg dat een enorme aantrekkingskracht.'

Op de Grote Markt, tegenover de Martinitoren, staat een blauw noodgebouw waar inwoners informatie kunnen krijgen over het Forum. Op een doordeweekse middag komen hier alleen toeristen, die de verkeerde deur nemen op zoek naar het aangrenzende VVV.

Hoe komt Groningen eigenlijk aan het plan voor het Forum? Het is niet voortgekomen uit een gebrek aan cultureel aanbod in het Noorden, maar is begonnen met 'het probleem' van de oostwand van de Grote Markt. Een rij naoorlogse panden ontsiert daar het historische stadshart. Een serie planologen had de tanden al tevergeefs stukgebeten op een alternatief bouwwerk. Ten einde raad bedacht het gemeentebestuur tien jaar geleden: we moeten burgers laten meedenken.

Het winnende idee kwam van bibliotheekmedewerkster Jeannette Straatemeier, actief bij de PvdA. 'Als we mensen willen bereiken aan die kant van de Grote Markt, moeten we de bibliotheek daar neerzetten. Want die trekt al veel bezoekers.' Het gemeentebestuur reageerde verbaasd, want de openbare bibliotheek van Groningen zetelt al in een modern gebouw, pal in het centrum, ontworpen door een Italiaanse architect. 'Er werd gelachen. Maar daarna gingen ze het idee serieus uitwerken.'

Straatemeier, inmiddels ereburgeres van de stad, vreest soms dat het Forum te groot is geworden voor Groningen. Die vergelijkingen met het Centre Pompidou, met het Guggenheim, dat is te veel. 'Dat vraagt iets spectaculairs, en dat vormt een enorme drempel. Ik heb altijd gezegd: die vergelijking met de hele wereld, dat is natuurlijk onzin. Hou het klein. Voor de stad, de provincie en net iets meer.'